BİR ÇÖMLEĞİN HİKAYESİ

Kapadokya’nın çömlek atölyesi; Avanos. Kapadokya dediğimizde nedense ilk aklımıza gelen peribacaları olur. Sonrasında ise yeraltı şehirleri, uçsuz bucaksız vadiler ile gün ışıdığında havada uçan balonlar. Oysa hepimiz biliriz çanak-çömleği. Testisinden suyunu içmişliğimiz, güveçinde fırında sütlacını yediğimiz olmuştur.  Ama aklımıza gelmez ki Kapadokya’nın Çömlek atölyesi Avanos olduğu. 1800-1866 yılları arasında yaşamış halk ozanı Seyrani’nin deyişiyle “Kör de bilir Avanos’un yolunu, çanak-çömlek kırığından bellidir”

Avanos’ta geçmişi Hititlere kadar dayanan ve çarkla yapılan çömlekçilik atadan dedeye, dededen babaya, babadan oğula geçerek geçmişin bilge ve tecrübesiyle yöre halkı tarafından hala devam ettirilmektedir. Avanos Dağlarından ve Kızılırmak yataklarından alınan yumuşak ve yağlı killi topraklar elenerek önce çamura, sonra topaç şeklindeki hamura sonrasında ise maharetli ustaların ellerinde çanak çömleğe dönüşüyor. Bir çömleğin hikayesi de böylece başlamış oluyor.

Kapadokya’ nın çömlek atölyesi Avanos çömleklerini gördüğünüzde aslında onların genlerinde sanatçı ruhlu insanlar olduğunu anlayacaksınız. Belki de anlamakla kalmayıp bende yaparım edasıyla geçeceksiniz çarkın başına siz de denemek isteyeceksiniz. İşte bu denemeden sonra onların birer sanatçı olduğunu anlayacaksınız.

AVANOS

Nevşehir İline bağlı bir ilçe olan Avanos, Nevşehir’in 18 km. kuzeyinde yer almaktadır. Kızılırmak Nehri’nin iki yakasına kurulmuş olan ilçe; Hititler, Medler, Frigler, Asurlular, Persler, Keltler, Kapadokya Krallığı, Bizanslılar, Selçuklular ve Osmanlılar olmak üzere birçok kültüre ev sahipliği yapmıştır. Pek çok tarihçiye göre, Avanos’un ismi Hititler döneminde “Zuwinasa”, Asurlular döneminde “Nenansa”, Bizanslılar döneminde “Venessa”, Selçuklular döneminde “Evenüz” dir. Osmanlı döneminde de “Uvenez, Evenez, Avanoz” olarak söylenirken, zamanla “Avanos”a dönüşmüştür.

Avanos, Selçuklular döneminde Avanos ismine kaynaklık eden “Evenuz” kelimesinin ayrıştırılmasında “Evani”, “kap, mutfakta kullanılan kaplar, kacaklar, mutfak eşyaları”, “Evenüz” de çanak, çömlek yapan bir yer olduğuna göre “Evani-öz , Even-öz”yani kap yapan, çanak çömlek yapan kasaba anlamına gelmektedir.

AVANOS NEREDE? NASIL GİDİLİR?

Ülkemizin İç Anadolu Bölgesinde Nevşehir İline bağlı Kapadokya bölgesinin şirin bir ilçesi olan Avanos, Nevşehir’in 18 km. kuzeyinde yer almaktadır.

Kara yoluyla yurdun her yanından Nevşehir’e otobüs seferleri düzenlenmektedir. Nevşehir terminalinden Avanos’a özel halk otobüsleri ile ulaşabilirsiniz. Hava yoluyla ise, Kayseri ve Nevşehir Kapadokya Havalimanlarına düzenli olarak uçak seferleri yapılmaktadır. Nevşehir Kapadokya Hava Limanı’ndan Avanos’a servisle 45 dakika, Kayseri’den ise, 1 saatte ulaşabilirsiniz. Kendi aracınız ile Avanos’a Nevşehir’den sonra Göreme üzerinden devam ederek, Göreme’yi geçtikten 5 dakika kadar sonra Avanos’a ulaşabilirsiniz.

AVANOS’TA ÇÖMLEKÇİLİK

İnsanlık tarihinin en eski el sanatlarından biri olan çömlekçiliğin, ilk ne zaman başladığı tam olarak bilinmemekle beraber, Avanos’ta da çömlekçiliğin tam olarak ne zaman başladığı kesin olarak bilinmese de Hititlerden buyana Avanos’ta çömlek yapıldığından bahsedilmektedir. Çömlek yapmayı bilmeyen erkeklere kız verilmeyen Avanos’un çömleklerinin tarihi de çok eski zamanlara dayanıyor.

Avanos’da çömlekçilik, Kızılırmak’ın kızıl rengini aldığı tüflü, killi topraklar ile yapılıyor. Avanos’un dağlarından ile Kızılırmak’ın eski yataklarından alınan yumuşak ve yağlı killi topraklar elenip çömlek yapımına uygun çamur haline getiriliyor. Bu killi çamurlar maharetli ustaların ellerinde şekillenerek Avanos’un o ünlü çanak çömleklerine dönüşüyor.

AVANOS ÇÖMLEKLERİ NASIL YAPILIYOR?

Çömlek yapımında bilinen en eski ve kullanışlı ham madde olan toprağın, çamur haline getirilerek, kimi zaman da kille karıştırılarak elle ya da çömlekçi çarkı denilen düzenekle şekillendirilerek üretiliyor.

Avanosluların “işlik” ya da “çanakhane” adını verdiği atölyelerde yapılan çömlekler, çömlek ustasının çarkın başına geçmesiyle özenle hazırladığı çamur hamurunu ayaklarıyla vurarak hızlandırdığı çarkına yapıştırdığı anda görsel şov başlamış oluyor. Çark adı verilen ve ayakla döndürülen tezgah üzerindeki çamuru maharetle şekillendirmek için usta önce elleriyle hamura bastırıyor. Sonra başparmaklarıyla tam merkezden bastırıp içini boşaltarak hamuru bir kıvama sokuyor. Son aşamada ise yarım ay şeklindeki metal parçayla karın oluşturup çömleğe dönüştürüyor.

İstenilen şekil verilerek çanak çömleğe dönüşen çamurlar önce güneşte daha sonra  da gölgede kurutulduktan sonra, odun, saman ve talaşla yakılan 800 dereceden başlayıp 1200 derece sıcaklık aralığındaki fırınlarda 3 gün 3 gece özenle pişiriliyor. Piştikten sonra kapıları açılan fırınlar 2 gün soğumaya bırakılıyor. Sonrasında ise çömleklerin üzerine elle ya da kazıma yöntemiyle farklı renklerde kil sürülerek ya da içine boya karıştırılan sırlarla süsleme işlemi yapılıyor ve bir  çömleğin hikayesi daha sonlanıyor.

Avanos Dağlarından ve Kızılırmak yataklarından alınan yumuşak ve yağlı killi topraklar elenerek önce çamura, sonra topaç şeklindeki hamura sonrasında ise maharetli ustaların ellerinde çanak çömleğe dönüşüyor. Avanos çömleklerinin yapımı ustaların çarklarında dönerken kolay gibi görünse de aslında hiç de kolay yapılmıyor. Öyle oldu bitti ye gelecek kadar kısa bir süreç de değil. Zaman, sabır ve çok emek gerektiriyor.

AVANOS’UN EN ÜNLÜ ÇÖMLEKÇİLERİ

Çömlekçiliği ile nam salan Avanos’un gerçekten de yollarına dağılmıştır çanak-çömlek parçaları. Avanos’un merkezinde mekan anlamında kullanılan “chez” adıyla başlayan birçok çömlek atölyesi bulunuyor.  “Chez” fransızca bir kelime olup, Avonos’a Fransızların bir hediyesidir. Bir işyerinin tabelasında “Chez Galip” yazdığında “Galip’in yeri”  anlamında kullanılan Fransızca bir edattır.

Galip Körükçü nam-ı diğer “Chez Galip”

Chez Galip demişken nam-ı diğer Galip Körükçü. Avanos’un en ünlü çömlek ustaları arasında yer alıyor. Galip Körükçü sanatını konuşturuyor. Topraktan, mucizeler yaratıyor. Beşinci kuşak bir çömlek ustası. 56 yıldır çömlek yapıyor.  Ünü dünyaya yayılmış. Çin, Japonya, Amerika, İngiltere ve Avrupa ülkelerinden her yıl binlerce kişi atölyesini ziyaret ediyor. Dünyanın önde gelen medya ve basın kuruluşları tarafından da sıkça haber konusu yapılıyor.

Sadece sanatçı bir çömlek ustası değil, aynı zamanda dünyada eşi benzeri olmayan saç müzesini yaratan ve dünyaca bilinen bir usta. Müzenin başlangıç hikayesi ise kimilerine göre kavuşulamayan bir aşkın hikayesi, kimilerine göre atölyeyi ziyaret eden misafir bayanların saçlarından kesilen bir tutam saçın atölyede sergilenmesi ile  başlayan bir serüven olarak anlatılıyor. Bundan 40 yıl önce Avanoslu çömlek ustası Galip Körükçü’nün atölyesine gelen Fransız bir turist kadın ile zamanla duygusal bir yakınlaşma başlıyor. Ama 3 ay sonra ülkesine dönmek zorunda kalan Fransız kadın yokluğunda onu hatırlatacak bir anı olarak bir tutam saç bırakır çömlek ustasına. Çömlek ustası bu saçı atölyesinin duvarına asar ve gel zaman git zaman bu duvar hikayeyi duyarak burkulan kadınların saçlarıyla dolar taşar. Saç sayısı milyonları çoktan geçen Müze, 1998 yılında  “Guinness rekorlar kitabına” dünyanın en ilginç 6. Müzesi olarak girmiş ve Amerikan ABC Newsn de yayınlanmıştır.

Chez Galip’in atölyesini ziyaretimiz sırasında sohpet etme imkanı bulduğumuz  Galip Kömürcü, kendi imzasını taşıyan bir çömlek ile kartını bize  hediye olarak verdi.

Chez’ yer, mekan anlamında kullanıldığından Galip Körükçü’ye ait atölyenin ismi de ‘Galip’in yeri’ anlamına gelen ‘Chez Galip’ olarak anılıyor.

Adres:Yeni Mh. Hasan Kalesi Mevkii No: 3 Nevşehir, 50500 Avanos/Nevşehir Tel:0384.5114577 Web sitesi için TIKTIK Konum için TIKLAYIN..

Güray Tüysüz – Güray Müze

Güray Tüysüz’de dedelerinden kalma küçük atölyeyi şimdilerde 4 bin metrekarelik bir atölye ve Güray Müze adında kayadan oyma ve yerin altında 1.600 metrekarelik bir müzeye taşıyan 5. kuşaktan gelen ata mesleğini sürdüren bir çömlek ustası. Çömlek imalatın yanı sıra ülkedeki tüm üniversitelerin güzel sanatlar bölümüne heykel, çanak-çömlek yapımı için özel paketler halinde kil satıyor.

Güray Müze kayadan oyma ve yerin altında 1.600 metrekarelik bir alanı kaplıyor.  . Müzede 500’e yakın ve M.Ö 5000 yılına kadar dayanan eserler sergileniyor. Bunun yanında ebru ve cam sanatıyla ilgilenen ustaların ellerinden çıkan eserler bulunuyor.

Adres:Yeni, Dereyamanlı Cd., 50840 Avanos/Nevşehir Tel:0384.5112374 Web sitesi için TIKTIK Konum için TIKLAYIN

AVANOS ÇÖMLEK ATÖLYELERİNDE NELER BULABİLİRSİNİZ?

Avanos’ta üretilen çanak çömleğin türünün sayısını bilinmese de, irili ufaklı yüzlerce belki de binlerce çeşit ürün üretiliyor. Avanos çömlek atölyelerinde mutfağınızda kullanabileceğiniz yemek kapları, güveçler, çömlekler, kışlık yiyecek saklama küpleri, su testileri, aksesuar olarak kullanabileceğiniz Hitit ve Frig sanatını yansıtan mumluklar, tabaklar, kadehler, göz yaşı şişeleri, Osmanlı ibrikleri, şamdanlar, sarkaçlar ile ortası kocaman delikli Hitit güneşi testilerini bulabilirsiniz.

AVANOS’TA ÇÖMLEK FİYATLARI

Avanos çömleklerin fiyatları, alınacak objenin boyutuna, işçiliğine ve ihtiyaca göre farklılık göstermektedir. En uygun fiyatlar “Chez” ile başlayan çömlek atölyelerinde olup çömleğin boyutuna, işçiliğine ve ihtiyacınıza göre 10 TL’den 10.000 TL’ye kadar fiyatlı ürünler bulabilirsiniz.

Sizlerde Avanos ziyaretinizi ertelemeyin. Hatta hemen düşün yollara. Alın soluğu bir çömlek atölyesinde. Geçin çarkın başına. İçinizdeki yaratıcılığı gösterin. Avanos’un verimli toprakları sayesinde insanın sanatçıya dönüşmesi ile artan çömlek atölyeleri birçok ziyaretçiyi içindeki yaratıcılığını göstermeye özendiriyor.

Comments

comments